Više od dva mjeseca, poslije skoro 50 godina urušavanja, u toku je obnavaljanje zadužbinskog zdanja Nikole Musića Pođanina ( 1760 – 1835 ) u Starom gradu, na Belavisti. Premda starograđani pričaju da su radovi usporeni, za očekivati je da to zdanje, u vlasništvu Manastira Savina, postane hotel.
Nikola Musić bio je brodovlasnik i pomorski kapetan koji se obogatio trgovinom žitom. Testamentom iz 1835. godine, koji se čuva u hercegnovskom Arhivu, imovinu zadužbine, kuću sa butigama na Belavisti, ostavio je Manastiru Savina. Želio je da jedan dio prihoda odlazi Manastiru, a drugi školovanju svešetnika.
Zgrada je nacionalizovana i oduzeta Manastiru, a do zemljotresa 1979. godine korišćena je kao stambeno-poslovni objekat, gdje su bile smještene prostorije KK Primorja. U zemljotresu je jako oštećena, nikada nije sanirana. Propao je krov, a cigle i komadi fasade su u jednom periodu bili prijetnja prolaznicima.
Konačno, na ovoj trospratnici počeli su sanacioni radovi, zapravo raščišćavanje, pa onda konzervatorska istraživanja. Zdanje će, po zamisli zakupca i investitora, biti pretvoreno u u hotel.
Jer, nedavno su Mitropolija crnogorsko-primorska, odnosno Manastir Savina i beogradski biznismen Predrag Dragojlović potpisali ugovor o 30-godišnjem zakupu zadužbine.
Tek kada se završe konzervatorsko istraživački radovi biznismen može dobiti urbanističko tehničke uslove i raditi glavni projekat za hotel.
Inače, Urbanističkim planom predviđeno da zgrada nakon rekonstrukcije bude objekat kulturno vjerskog sadržaja, muzej sa bibliotekom i salom za kulturne događaje.
Ko su još novski dobrotvori i što čini zadužbinsko naslijeđe ?
Različiti su podaci o tome koliko Herceg Novi ima zadužbina koje su znameniti Novljani kroz istoriju zavještavali gradu. Ali sigurno je da se ovaj grad može pohvaliti njihovim brojem u odnosu na broj stanovnika.
Prema jednoj informaciji resornog opštinskog Sekretarijata iz 2018. godine Herceg Novi ima 14 zadužbina o kojima se staraju razne fondacije.
Postoji i podatak da imamo oko 30 zadužbina od kojih je većina u lošem stanju. Jedino su očuvane one o kojima se stara Opština i institucije koje u njima djeluju. To su zadužbina Tereze Vulić (Gradska biblioteka i čitaonica), Miroslava Štumbergera (Muzej) i Mirka i Olge Komnenović ( Muzej).
Poslije više od 40 godina i puno peripetija obnovljena je Zadužbina Duković, mada još nije privedena namjeni i želji ostavioca.
Jedna od onih zadužbina koja “bode oči” je urušena Škola na Srbini, poznata kao zadužbina Đurović-Bošković-Laketić.
Manje je poznato da su zadužbine Aleksandra Lesa Pavlovića sa Poda, kako je navedeno u testamentu iz 1872. godine, “kuća u Trstu i četiri butige u Herceg Novom sa magazinom”. Uglavnom, zna se da njegovu ostavštinu čini nekadašnja zgrada Mješovitog u kojoj je otovrena banka i objekat bivše mesare PKB-a.
U vlasništvu OŠ “Milan Vuković” danas su zadužbine Gligora Radovića, odnosno škola na Kamenom, podignuta 1880. godine, koja je u solidnom stanju, kao i Nikole Gojkovića, takođe škola, ali na Mokrinama, koja je u veoma lošem stanju.
Zadužbina Milana Zlokovića i njegove supruge Ane rođene Mihajlović u Bijeloj zavještana je testamentom 1928. godine. Prema informacijama iz Sekretarijata za kulturu, na imovini Zadužbine 30-ih godina 20. vijeka Udruženje penzionisanih oficira i vojnih činovnika Kraljevine Jugoslavije izgradilo je dobrotvorni dom. U tom objektu danas se nalazi OŠ “Orjenski bataljon” Bijela.
Humanitarnom udruženju “Kolo srpskih sestara” Tomo Krstov Popović testamentom je 1930. godine zavještao kuću sa okolnim zemljištem, ali je ta imovina na osnovu akta Skupštine opštine Herceg Novi bila eksproprisana u korsit TRO “Mješovito”, radi gradnje kompleksa prodajnog prostora, na potezu ulica Njegoševa, Mihajla Mustura i Save Kovačevića. Riječ je o objektu u kojem se danas nalazi Voli supermarket.
Dobrotvor Jefto Radović iz Kruševica testamentom je 1929. godine osnovao “Zadužbinu za uzgajanje đaka iz Kruševica”, ostavivši izvjesnu svotu novca za školovanje najboljih đaka iz Kruševica, kao i prostorije na spratu zgrade u Njegoševoj ulici za njihovo stanovanje. Opština Herceg Novi je 1992. godine izdala saglasnost i zaključila ugovor o otkupu stana na prvom spratu u toj ulici pod brojem 14, površine 86,80m². Zatim je 1997. pokrenula spor radi poništenja otkupa stana.
Zaostavština Nika Džanjevića testamentom pokojnika ostavljena je sa humanim ciljem da se od imovine i novčanih sredstava pruža pomoć u školovanju siromašnih učenika gimnazije u sastavu Školskog centra “Ivan Goran Kovačić”. Pred Osnovnim sudom u Herceg Novom zaostavština je raspravljena 1992. godine, a rješenjem se za nasljednika cjelokupne imovine i novca deponovanog u švajcarskoj banci u Loznici oglašava Školski centar “Ivan Goran Kovačić”. Testamentalni nasljednik, međutim, nije pokrenuo odgovarajući postupak osnivanja zadužbine.
Imovina zadužbine narodnog učitelja Nikole Zlokovića u Baošićima sastoji se od objekata koji su sagrađeni na njegovom zemljištu, a riječ je o Domu kulture “Crveni mornari” sa ljetnjom pozornicom, košarkaško igralište, zgrada Mjesne zajednice, zgrada KUD Sloga, objekat kafe bara “Bambi” i dva montažna objekta.
U toj kući radili su škola i zabavište sve do zemljotresa 1979. godine, kada je oštećena, a kasnije na istom mjestu podignuta je sadašnja zgrada, dok je škola izmještena na granici između Đenovića i Baošića.
Zloković je umro 1925. godine, kada je testamentom i zavještao imovinu školskoj upravi. Ovim objektom danas gazduje NVO Fondacija Narodni učitelj Niko Zloković.
