O bogatom opusu i izuzetnom životu Branka Lazarevića

Omaž predratnom književniku, filozofu, književnom kritičaru i diplomati Branku Lazareviću, koji je posljednje dvije decenije  života proveo u Herceg Novom, organizovalo je sinoć u Dvorani Park Srpsko  kulturno prosvjetno društvo “Prosveta”. Omaž “Naš duh je naš sadržaj”, pratio je kraći film o životu Branka Lazarevića kome je danas posvećen i u naučni skup u Kući Iva Andrića.

Svestrana ličnost, izuzetnog obrazovanja, patriota, vojnik, diplomata Kraljevine SHS od 1919.do 1939.u najvećim svjetskim metropolama, preminuo je 1968. bez ikakve lične imovine, u malom stanu hercegnovskih prijatelja.

Blizak prijatelj Kemala Ataturka, Masarika i Majakovskog, intelektualac snažne ličnosti, Branko Lazarević rođen je 1883. u Vidinu, u Bugarskoj, u imućnoj porodici Đorđa Lazarevića, koji je prebjegao iz Sjenice zbog krvne osvete. Osnovnu i nižu školu pohađa u Negotinu, potom započinje studije u Beogradu, podsjetila je predsjednica Srpskog kulturno prosvjenog društva Prosveta, Olivera Doklestić:

“Sa stipendijom Ministarstva inostranih poslova 1908.studira dva semestra pravne nauke u Parizu, gdje je diplomirao 1909. godine. Iste godine diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu, a 1911. je postvaljen za suflenta u IV Beogradskoj gimnaziji. Intenzivno piše kritike, književne i umjetničke, kao stalni saradnik Srpskog književnog glasnika i lista Novo vreme, čiji postaje glavni urednik 1911. godine. Po preporuci Jovana Skerlića dobija opet državnu stipendiju i odlazi u Minhen 1914. godine”.

Nakon sarajevskog atentata Lazarević prelazi u Rim, a potom se prijavljuje u Vojsku i stiže do Krfa gdje se ističe hrabrošću.

“Stiže s Vojskom na Krf i 1916. godine 20.aprila postavljen je za glavnog urednika srpskih novina na Krfu, a 10. maja za šefa press biroa. Tu upoznaje i svoju buduću suprugu  Radmilu Milošević, ljekarku, pri sanitetu srpske Vojske i s njom se vjenčava u crkvi na Krfu”, navela je Doklestić.

U diplomatskoj službi Lazarević je bio od 1919. do 1939. Službovao je u Vašingtonu, Ćikagu, Berlinu, Pragu, Tirani, Varšavi, Ankari, Beču i Briselu.

“Tokom boravka u Varšavi posjetio ga je i Miroslav Krleža. Kasnije se saznalo da je Krleža bio tada u tajnoj misiji na putu za Moskvu, po zadatku Kominterne. U Varšavi je Lazarević na posljkom jeziku objavio opsežan pregovor za prevod Njegoševog “Gorskog vijenca”. Branko i supruga Radmila, osjećajući nagovještaj teškog doba, napisali su testatmente 1937.godine, identične sadržine, da svu svoju imovinu ostavljaju supružniku i dvojici sinova, Đorđu i Ivanu. Na žalost, ništa nije ostalo za podjelu nasljednicima, a tragična sudbina Brankove porodice je zapečatila ime Lazarevića, prvo smrću sinova u Drugom svjetskom ratu, pa supruge i potom kada ga je je poslije rata vlast nove Jugoslavije proglasila za državnog neprijatelja”.

Penzionisan je pred početak Drugog svjetskog rata, iz političkih razloga  Vlade Cvjetković Maček.Tokom rata nije sarađivao sa okupatorskim vlastima. Stariji sin mu umire tokom rata od tuberkuloze, mlađi gine kao pripadnik četničke vojske , a potom mu i umire supruga. Izbrisan iz zvaničnih književnih tokova, stiže najprije u Dubrovnik, pa potom u Herceg Novi. Tu nalazi mir, kod prijatelja arhitekte Vojislava Đokića, susreće se sa brojnim književnicima i umjetnicima čuvene Umjetničke škole.

“Kako piše Predrag Balestra, “kada sam ga prvi put sreo, o čemu postoji zabilješka u mojoj knjizi “Nekropolje”, Lazarević je živio u Herceg Novom, naizgled miran i ravnodušan, ali ipak gorak i napet. Žalio se da ga tadašnej vlasti hapse na dva-tri dana, uvijek kada u Luku pristine neki veliki državnik, te da ga ne štampaju i da je obuzet samoćom koju ubžuje pisanjem eseja i zapisa”.

Na vijest o njegovoj smrti oglasili su se mnogi intelektualci i umjetnici, 7.decembra 1968. Dragan Jeremić urednik Srpske književne zadruge vratio je u život njegovo stvaralaštvo, nekoliko godina prije Lazarevićeve smrti, ali je, na žalost,  njegovo bogato djelo koje je ostalo u rukopisima, uglavnom, izgubljeno kada je preminuo Dragan Jeremić.